Ten post ma na celu jak najbardziej zgodną z prawdą odpowiedź na pytanie: „Jak tak naprawdę ćwiczenia fizyczne wpływają na nasz mózg?”. Nie chciałam się opierać na mojej intuicji, czy wiedzy bardzo ogólnej typu „sport to zdrowie”. Dlatego też po długich poszukiwaniach i poczytywaniach znalazłam artykuł przeglądowy*, który jest (według mnie) naprawdę na dobrym poziomie. W 2018 roku, w czasopiśmie Frontiers in Psychology, grupa badaczy z Włoch opublikowała tenże artykuł i podsumowują w nim, jak wysiłek fizyczny oddziałuje na samopoczucie oraz funkcje poznawcze. Chciałabym przedstawić Wam kilka najważniejszych informacji, które tam znalazłam.
Najpierw jednak… kilka słów wstępu.
Planowanie ruchu może następować w wyniku procesów zarówno świadomych, jak i nieświadomych. Im lepsze umiejętności mamy w jakimś zakresie, tym bardziej prawdopodobne, że będziemy mogli wykonać tę czynność nieświadomie. Przykładowo – gdy uczymy się jeździć samochodem, każdy nasz ruch wymaga zastanowienia i świadomego przemyślenia. Jednak kierowca z wieloletnim stażem, który na dodatek jedzie po znajomej sobie trasie, nie potrzebuje uruchamiać świadomych procesów motorycznych.
Zarówno procesy świadome, jak i nieświadome mogą powodować bardzo podobnie wyglądający ruch. Jednak oprócz wspólnego mianownika, rekrutują one trochę inne obszary mózgu. Częścią wspólną jest angażowanie pierwszorzędowej kory ruchowej, a jej aktywność zwiększa się wraz ze wzrostem intensywności ruchu (czyli również ćwiczeń). Kora ta unerwia potem rdzeń kręgowy i nerwy ruchowe, przesyłające następnie impulsację do mięśni. Różnicą z kolei jest to, że planowanie ruchu nieświadomego odbywa się w płacie ciemieniowym kory mózgowej, a świadomy ruch może wymagać uruchomienia takich części płata czołowego jak np. kora przedruchowa (po lewo na obrazku poniżej), czy przedczołowa (po prawo). Posłużyłam się zestawieniem ilustracji z zeszłego tygodnia.
Dlaczego ciężko jest opisać bezpośredni wpływ sportu na pracę mózgu
Badania nad wpływem aktywności fizycznej na mózg podzieliłam na badania bezpośrednie i pośrednie. Bezpośrednimi nazywam te, które mierzą aktywność neuronalną w trakcie samych ćwiczeń. Z kolei pośrednimi te, które sprawdzają albo zmiany mózgowe wywołane dłuższym uprawianiem sportu, albo np. porównują budowę, czy funkcjonowanie mózgu osób ćwiczących i niećwiczących. Te bezpośrednie są (przynajmniej na ten moment) mniej ciekawe, gdyż często ich wartość badawcza zostaje podważana. Dzieje się tak w głównej mierze przez to, że przy pomiarach aktywności mózgu poprzez różne techniki neuroobrazowania, na efekt ostateczny mają też wpływ artefakty, czyli błędy w zapisie, które są skutkiem samej aktywności fizycznej.
W skrócie…
W skrócie: to, że podskakujemy podczas biegania powoduje zakłócenia w zapisie aktywności neuronalnej, co bardzo utrudnia interpretację wyników. Niemniej jednak, coraz częściej naukowcy obmyślają nowe programy komputerowe, mające na celu wyeliminowanie tych artefaktów. Dlaczego nie napiszę Wam, jak dokładnie wygląda uprawianie sportu „w samym mózgu”? Dlatego, że wszystkie artykuły, na które trafiłam, zaczynały się i kończyły zdaniem typu… „W związku z problemami metodologicznymi ciężko jest wysnuć jednoznaczne wnioski”. Po co nam zatem tutaj takie wyniki? 🙂 Poniżej znajdziecie omówienie badań traktujących o długoterminowych skutkach aktywności fizycznej.
Wpływ ćwiczeń na procesy starzenia
Wnioskiem, który bardzo jasno płynie z artykułu przeglądowego, o którym wspominałam na początku, jest fakt, że ćwiczenia mają bardzo pozytywny wpływ na mózg zarówno pod kątem biologicznym, jak i kognitywnym. Na razie – nic odkrywczego. Może trochę mniej oczywistym wnioskiem, a na pewno bardzo wartościowym, jest to, że aktywność fizyczna działa w kontrze do starzenia się. Dzieje się tak dlatego, że ćwiczenia sprzyjają neuroplastyczności. Innymi słowy – chcesz spowolnić proces starzenia? Ćwicz! Co ważne, autorzy wspominają też o „rezerwach”, które możemy sobie zbudować w młodości. Często osoby, które za młodu były bardzo aktywne, mają dłuższą „młodość umysłową”. Szkoda, że nie wiedziałam o tym, gdy byłam w podstawówce, ale teraz już aktywnie działam na swoją mentalną emeryturę…
Wpływ ćwiczeń na dobre samopoczucie
Istotnym jest, że już kilka dni ćwiczeń fizycznych zwiększa dotlenienie kory przedczołowej, co znacznie polepsza zdrowie psychiczne. O korze tej pisałam w zeszłym tygodniu w kontekście podejmowania decyzji – przeczytaj artykuł. Kolejną „jasną stroną” sportu jest jego silny wpływ redukujący objawy depresyjne oraz lękowe. Mowa o kilku miesiącach ćwiczeń w sesjach powyżej 30 minut i intensywności średnio od 30 do 70% maksymalnego tętna. Takie efekty były obserwowane podczas aktywności, w których ważne są: rytmiczne oddychanie, czerpanie radości, powtarzalne ruchy i jednocześnie nie ma poczucia konkurencji. Z konkretów – autorzy wspominają o jodze.
Wpływ ćwiczeń na geny
Do tej pory myślano o aktywności fizycznej z pytaniem w głowie pt. „Jak długo po samym wysiłku będę odczuwać jego pozytywne konsekwencje?” Okazuje się, że bardzo długo, bo nasze nawyki sportowe mogą mieć nawet wpływ na przyszłe pokolenia! Bardzo interesującym fragmentem artykułu jest ten o badaniach na zwierzętach. Jedną z konkluzji jest to, że, jako że aktywność fizyczna zmienia ekspresję genów, to jeśli samica będąca w ciąży ma dużo ruchu, to w pewien sposób „przekazuje to” nowemu pokoleniu. Jednym ze wspomnianych skutków było to, że dzieci „ćwiczących” samic miały lepiej rozwinięte obszary odpowiedzialne za pamięć i orientację w przestrzeni. Patrząc tak zupełnie ogólnie, to wiele doświadczeń matki powoduje mikro-zmiany genetyczne, które mogą potem wpływać na zmiany biochemiczne, ale też behawioralne u jej potomstwa. Warto poświęcić trochę czasu, żeby o tym dłużej i głębiej pomyśleć.
Wpływ ćwiczeń na uzależnienia
Jest wiele dowodów na to, że sport jest efektywnym narzędziem wspierającym wychodzenie z nałogów. Ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w walce z paleniem papierosów, nadmiernym piciem alkoholu, zaburzeniami odżywiania, czy hazardem. Jednak autorzy tego artykułu podkreślają też drugą stronę medalu. Otóż pomimo ogromnej liczby zalet, sport może mieć też wady w tym aspekcie. Mowa o uzależnieniu od samego sportu, które może silnie negatywnie wpływać na komfort życia. W tym wypadku, ćwiczenia nie będą najlepszym wyjściem z tego nałogu…
Podsumowując….
IDŹ SIĘ PRZEBRAĆ I POĆWICZ!
* Mandolesi L., Polverino A., Montuori S., Foti F., Ferraioli G., Sorrentino P., Sorrentino G.: Effects of Physical Exercise on Cognitive Functioning and Wellbeing: Biological and Psychological Benefits. Front Psychol, 2018; 9: 509.
No Comments